از هنرهای دوست داشتنی کار با چوب خراطی است که به واسطه تمرکز و خلاقیتی که نیاز دارد می تواند به عنوان یک سرگرمی نیز به آن نگاه کرد. برای انجام آن نیاز به ابزارآلات دستی برش، دستگاه مخصوص خراطی و مکنده خواهید داشت. نحوه استفاده از دستگاه و چند ترفند کاری را مرور خواهیم کرد.

دستگاه خراطی

ماشینی که ساختار پیچیده ای نداشته و ساده کار می کند. عملکرد اصلی آن به گردش در آوردن قطعه چوب با سرعت بالا می باشد که به اپراتور امکان ایجاد برش و فرم دهی را می دهد. در این بین مهارت و تجربه کاربر بسیار مهم بوده و کیفیت خروجی کار را تعیین می کند. دستگاه خراطی چند بخش اصلی دارد که با کارکرد هر یک آشنا می شوید.

بدنه اصلی یا روانکش

به این بخش روانکش گفته می شود. عملکرد آن مانند یک ریل افقی بوده و به مانند بستری برای قرار گیری باقی اجزا می باشد تا فک متحرک و تکیه گاه بر روی آن در موقعیت مناسب کاری قرار بگیرند. در دو مدل پایه دار و رومیزی تولید می شود که پایه ها در قسمت زیرین بدنه قرار می گیرند.

فک ثابت

در بخش ابتدایی بدنه بوده و محفظه ای برای قرار گیری موتور درون آن است. لنگه نیروی گردش محور را برای کارگیر و نیش تولید می کند.

فک متحرک

پله عملکرد کشویی داشته و بر روی بدنه به صورت ریلی رفت و برگشت دارد. به وسیله اهرم تعبیه شده نسبت به طول قطعه چوب قابل تنظیم بوده و با اهرم هایی دیگر در محل مناسب توسط اپراتور فیکس می شود. بر روی آن مرغک دوکی شکلی قرار گرفته که در راستای حرکت محوری نیش به صورت آزاد می چرخد.

تکیه گاه

این بخش که به پیش پا نیز گفته می شود محلی برای قرار گیری ابزار مانند اسکنه است. به وسیله اهرم هایی در تمامی جهات قابل حرکت و تنظیم شدن است.

دستگاه های خراطی از برق 220 ولت به صورت مستقیم تغذیه می شوند و نیاز به تجهیزات و جعبه برق ندارند. موتور آنها به دو صورت مولتی اسپید و تک سرعته تولید و به نسبت کارایی و هزینه دستگاه نصب می شوند. موتور های چند سرعته به کمک تغییر وضعیت کلید کنترل دستگاه به سرعت گردش مورد نظر می رسند. در عوض برای موتورهای تک سرعته نیاز به تعویض محل تسمه فولی پایه می باشد. لازم است بدانید که فولی دارای قطر های متنوعی هستند که بر روی محور اصلی موتور و محور نیش قرار می گیرند. هر چه قطر فولی موتور بزرگتر باشد دستگاه سرعت بیشتری می گیرد و به همین ترتیب هر چقدر کوچک باشد سرعت کمتری خواهد داشت. باید توجه داشته باشید که هر دو فولی به یک تناسب نسبت بهم باید کوچک یا بزرگ انتخاب شوند.

سایز بندی دستگاه خراطی بر اساس حداکثر قطر قطعه چوبی که به حرکت در می آورد مشخص می شود. متداول ترین مدل دستگاه های 30 سانتی هستند که طول مفید روانکش آن 90 سانتیمتر بوده و سرعتی تا حدود 2700 دور در دقیقه را داشته باشد.

یک متصدی خراطی در کنار دستگاه اصلی نیازمند ابزارها و ادوات نجاری نیز هست. که در این بخش به معرفی اصلی ترین آنها می پردازیم

انواع ابزارهای اصلی برش

قبل از شروع به کار باید شناخت کافی از عملکرد و روش به کار گیری ابزارالات داشته باشید. تفاوت شکل و اندازه و حتی متریال ساخته شده به ظاهر ساده ولی از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. ابزارهایی که از HSS ساخته می شوند مدت زمان بیشتری تیزی و برندگی خود را حفظ می کنند. در هنگام تیز کردن مجدد راحت تر پرداخت شده ولی زمان بری بیشتری هم دارد. به لحاظ هزینه هم در مقایسه با فولاد کربنی گران تر است. در نهایت یک استاد کار غالبا مجموعه ای از ابزار با قابلیت و متریال مختلف را دارد و این موضوع تا حدودی بسته به نظر و تجربه شخصی وی دارد.

اسکنه

از جمله متداول ترین ابزارهای خراطی محسوب می شوند که با اندازه و فرم های برش مختلفی عرضه می گردند. وظیفه اصلی آن ایجاد بریدگی بر روی الیاف چوب است. از آن برای تراش و کنده کاری استفاده نمی کنند. منتهی این امر یک قانون نیست و با توجه به تجربه کاربر می تواند در عملیات های دیگر هم مورد استفاده قرار گیرد. اسکنه دارای مقاطع کمانی شکل هستند و از فلز گرد تو خالی و یا به صورت خم کاری شده ساخته می شوند. سایز آن بین 3 تا 19 میلیمتر است.

اسکنه کاسه

برای خالی کردن داخل قطعه کار کاسه مانند استفاده می شود. در مواقعی برای تمیز کردن لبه برش هم به کار گرفته می شود.

اسکنه اندامی

این ابزار بزرگترین نوع است و در مراحل اولیه کار که قطعه باید مقاطع دایره تبدیل شود به کار می رود. اصطلاحا به این بخش کار اندام کردن اتلاق می گردد. این مدل اسکنه دارای شیار U شکل پهن و عمیق است. پرکاربردترین اندازه آن 19 میلیمتری است ولی تا 38 میلیمتر هم در بازار موجود هست.

مغار

ساختار این ابزار با مقطع مستطیل است با امکان برش در دو طرف تیغه که دارای شیب با زاویه کم می باشد. جنس آنها غالبا از HSS است و در اندازه های 12، 19، 25 و 32 میلیمتری استفاده می شود.

مغار کج

این ابزار دارای لبه زاویه دار در حدود 30 درجه است. از جنس HSS ساخته شده و برای تراشیدن سطح مورد استفاده قرار می گیرد. معمولا بعد از اتمام کار با این ابزار نیاز به انجام عملیات پرداخت نخواهید داشت با این حال به کارگیری آن برای افراد تازه کار بسیار مشکل است.

انواعی از تراشنده‌ها هستند که تیغه‌های تراش ریز و درشت با اشکال مختلف روی آنها وصل می‌شوند و می‌توان زاویه آنها را نسبت به وظیفه‌ای که دارند تغییر داد. در قسمت‌های راه‌پود چوب، کلگی چوب یا کار روی چوب‌های سخت و سنگین، تراشنده‌ها می‌توانند بهترین امکان پرداخت را قبل از سنباده زدن به شما بدهند؛ البته به شرطی که سرعت دستگاه بالا و لبه تیغه تیز باشد.

ابزارهای جداکننده

واضح است که برای جدا سازی تکه های اضافه چوب به خصوص در زمان اتمام کار استفاده می شوند. دیده شده که از این ابزار به عنوان ابزار تراش دهنده هم بهره گرفته اند.
انواع مختلفی از ابزار جداکننده وجود دارد، که هر کدام به نوبه خود کاربردهای گوناگونی دارند:
• استاندارد با پهناهای ۳ و ۶ میلی‌متری که نوع ۳ میلی‌متری آن برای مبتدیان مناسب است.
• چهار گوش: با ناز کی ۲ میلی‌متر
• قاشقی یا ناودونی: با ۵ میلی‌متر پهنا در شیار.
• لوزی: به پهنای ۵ میلی‌متر در وسط.
• تیغه جداکننده: تیغه‌ای نازک و پهن که برای جدا کردن قطعات ظریف به کار می‌رود (البته می‌توان از تیغه اره کمانی آهن‌بر هم استفاده کرد)

ابزارها و ادوات جانبی

 
پرگار

در خراطی ابزارهایی هستند برای اندازه‌گیری. به طور مثال می‌توان به کاربردهای مختلف آنها در زیر اشاره کرد
• اندازه‌گیری قطر قسمت‌های مختلف قطعات.
• اندازه‌گیری ضخامت دیواره اشیای تو خالی.
• اندازه زدن قطر دهانه اشیای تو خالی.

نیش‌

 این قطعه ابزارها در انتهای خود دارای زائده‌ای هستند که یا کونیک است و درون سوراخ روی محور لنگه قرار می‌گیرد، یا پیچی است و روی این محور پیچیده می‌شود. نیش‌ها با انواع مختلفی که دارند به قطعه کار گیر می‌کنند و نیروی محرکه موتور دستگاه را به آن منتقل می‌کنند.
نیش‌های خاردار با نیش‌ها یا خارهایی که در سر خود دارند به قطعه کار متصل می‌شوند و دارای انواعی هستند که آنها را از روی تعداد خارهایشان می‌توان دسته‌بندی کرد، مثل دونیش، سه نیش و ... .
نیش اصطکاکی با زائده حلقوی خود که با قطعه کار اصطکاک به وجود می‌آورد این ارتباط را برقرار می‌کند و نیروی محرکه را به آن منتقل می‌کند. ویژگی نیش اصطکاکی آن است که اگر در حین خراطی، در قطعه کار گیر کند، قطعه از حرکت می‌ایستد و نیش هرز می‌چرخد؛ این عمل از خطرهای احتمالی پرتاب شدن و شکستن کار جلوگیری خواهد کرد.

مرغک‌

این قطعه ابزار که روی پله قرار می‌گیرد، بسته به کاربرد آن دارای انواع مختلفی است، اما شکل ظاهری تمام مرغک‌ها مخروطی‌شکل است. مرغک روی دستگاه در مقابل نیش قرار داشته، و وظیفه اصلی آن نگه داشتن قطعه در برابر نیش و فشردن آن به سمت لنگه است.

صفحه تراش‌

صفحه دایره‌ای‌شکلی که روی محور لنگه قرار می‌گیرد و قطعه کار به آن پیچ می‌شود. این صفحه انتقال‌دهنده‌ی نیروی محرکه از محور لنگه به قطعه کار است و از آن در خراطی کاسه‌ای که یک سر قطعه باید آزاد باشد، استفاده می‌شود.

کارگیر

سه نظام یا چهار نظام قطعه ابزاری است که همانند صفحه‌تراش روی محور لنگه نصب می‌شود و با فک‌هایی که دارد قطعه کار را می‌گیرد و نیروی محرکه را به آن منتقل می‌کند. فک‌های این قطعه ابزار بسته به نوع آن سه یا چهار عدد است و فاصله بین آنها با آچار مخصوص به اندازه قطر قطعه کار باز و بسته، و محکم می‌شود.

سنباده‌

با شماره‌های مختلف کاربرد فراوانی در خراطی دارند. ترتیب شماره‌های روی سنباده بدین شکل است که هر قدر شماره‌ها بزرگتر شوند سنباده ریزتر و نرم‌تر خواهد بود.
در خراطی ابزارهای متعدد دیگری استفاده می‌شوند که برای کارهای خاصی طراحی شده‌اند، اما تهیه و استفاده از آنها در مراحل اولیه خراطی توصیه نمی‌شود.

جنس دسته ابزار

بیشتر ابزارهای برشی دارای دسته های چوبی هستند که خود آنها هم به صورت خراطی شده عرضه می گردند. نسبت به نوع پروژه و کاری که انجام میدهند دارای طول های متغییری تا 50 سانت و گاه بیشتر هستند. بخصوص برای خراطی فرم های کاسه ای دسته بلند بسیار کارآمدتر می باشد. معمولا یک حلقه فلزی در محل اتصال تیغه به دسته وجود دارد که مانع از ترک خوردن و شکستگی دسته شود.